اور پوینت (اسلاید) ارزیابی اجتماعی اجرای پروژه های گازی در عسلویه
مقدمه
توسعه، به هیچ وجه امری صرفاً اقتصادی نیست؛ توسعه امری کیفی، انسانی است که انسان از جهات مختلف در کانون آن است. کمیتهای اقتصادی چنانچه منفک از کیفیتهای زندگی در نظر گرفته شوند معنایی ندارند، و این هم بدیهی است که اگر بخواهیم کیفیت زندگی (فردی و جمعی) را متحول کنم، بیتردید نیاز به کمیتهای اقتصادی و فناوری داریم. ولی شاید این نکته چندان نادرست نباشد که اصل، کیفیت زندگی است و توجه به کمیتها بدون توجه به کیفیتها، ارزش چندانی ندارد.مراحل پروژههای توسعه
تمام پروژههای توسعه از چند مرحله عبور میکنند:الف. مرحله برنامهریزی:
منظور از این مرحله عبارت است از زمان تفکر در مورد پروژه تا زمان شروع عملیات ساخت و ساز. بهعنوان مثال: طراحی پروژه، دریافت مجوزها و ارزیابی آلترناتیوها. تأثیرات اجتماعی از همان روز اول روی میدهند. اغلب تصور ما این است که تا آغاز مرحله دوم (مرحله ساخت) هیچ تأثیر اجتماعی روی نمیدهد. از همان روز اولی که شایعاتی در مورد پروژه پخش میشود هم امیدها و هم دشمنیهای زیاد برانگیخته میشود. برخی افراد بیرونی (غیربومی) به سراغ املاک بالقوه مهم میآیند و آنها را در انحصار خود درمیآورند. مقامات سیاسی به موضعگیری میپردازند و گروههای ذینفع به جنبوجوش میافتند. تمام این تغییرات صرفاً بهخاطر پخش اطلاعات جدید در منطقه، صورت میگیرند.ب. مرحله ساخت و اجرا:
این مرحله زمانی شروع میشود که تصمیم گرفته شده، اجرا شود و مجوزها صادر شوند. در اغلب پروژهها در این مرحله شاهد: آزادسازی زمینها، ساخت جاده و ساختمانهای فراوان هستیم. در برخی اوقات جابهجایی مردم نیز در این مرحله صورت میگیرد. بسته به حجم پروژه، مهاجرت نیروی کار به منطقه نیز صورت میپذیرد و اگر تعداد این کارگران مهاجر زیاد باشد، فشارهای جدیدی بر امکانات زیربنایی اجتماع محلی وارد شده و چون الگوهای تعامل اجتماعی تغییر مییابد، استرسهای اجتماعی در بین مردم پدید میآید. اجتماع محلی در پاسخ به افزایش تقاضاهای ایجاد شده در زمینه: مدرسه، امکانات بهداشتی، مسکن و دیگر خدمات اجتماعی، دچار مشکل میشود. استرسهای بیشتر زمانی پدید میآید که بین این مهاجران تازه وارد و مردم بومی نوعی احساس خصومت و درگیری پیش آید که عمدتاً پیدایش این احساس ناشی از افزایش ناگهانی در هزینهها (بهخصوص هزینه مسکن)، کاهش خدمات عمومی در محل حتی افزایش عدم اطمینان در مورد آینده، میباشد. بهطور کلی وقتی پروژه جدیدی اجرا میشود، سازمان محلی و اقتصاد محلی دچار تغییر شده و در نتیجه تغییراتی در رفتار مردم برای انطباق با شرایط جدید، بروز میدهد.ج. مرحله عملیات و نگهداری
این مرحله زمانی شروع میشود که مرحله ساخت و اجرا کامل شود. در بسیاری از موارد، در این مرحله پروژه در مقایسه با مرحله قبلی (مرحله ساخت و اجرا) نیاز به نیروی کار کمتری دارد. در این مرحله است که توسعه صنعتی رخ میدهد. بهعلاوه در این مرحله است که اجتماع میتواند با شرایط اقتصادی و اجتماعی جدید خود را انطباق دهد. معمولاً در این مرحله شاهد ثبات نسبی روند جمعیتی و بهبود امکانات زیربنایی هستیم.تأثیر اجتماعی (Social impact)
منظور از تأثیر اجتماعی هرگونه تأثیری است که پروژههای توسعه بر شیوه زندگی، کار، روابط اجتماعی، و شیوه سازماندهی مردم باقی میگذارند. در این زمینه میتوان به تغییر در ارزشها، هنجارها و باورهای مردم نیز اشاره کرد.قلمرو ارزیابی تأثیرات اجتماعی
در دوازده حوزه ذیل میتوان به ارزیابی تأثیرات اجتماعی پرداخت:1- تغییرات جمعیتی
ارزیابی تأثیرات اجتماعی همیشه با تحلیل ویژگیهای جمعیتی مردمی که تحت تأثیر پروژه هستند، شروع میشود. پروژه میتواند سبب افزایش یا کاهش جمعیت شود. ورود نیروی کار به منطقه که اغلب سریع ولی موقت میباشد، فشار زیادی بر امکانات خدماتی و زیربنایی موجود در محل وارد میسازد.2- تغییر در الگوی اشتغال
پروژههای بزرگ، حداقل در مرحله ساخت پروژه، اغلب به دنبال نیروی انسانی زیادی هستند. با احداث و راهاندازی پروژه، نیروی کار لازم برای بهرهبرداری از آن کاهش زیادی مییابد شاید به یکدهم تقلیل یابد. اغلب چنین تصور میشود که پروژههای توسعه برای افرادی که در منطقه زندگی میکنند، فرصت اشتغال فراهم میکند ولی در بسیاری از مواقع، این فرض غلط است. اغلب کارگزاران توسعه نیروی کار مورد نیاز خود را از بیرون وارد میکنند. تقاضا برای نیروی کار محلی، بسیار کم است و زمانی که پروژه به مرحله بهرهبرداری میرسد چون نیاز به نیروی انسانی متخصص و ماهر دارد لذا باز فرصت شغلی برای مردم محلی چندان زیاد نمیباشد.3- جابهجایی و اسکان مجدد
در برخی از پروژههای توسعه به جابهجای مردم محلی اقدام مینمایندکه در اینگونه موارد ارزیابی اثرات اجتماعی این اقدام بسیار اهمیت مییابد. برای مثال میتوان به برنامههای اجراشده در سنگاپور در دهههای 80-70-1960 که باعث جابهجایی تقریباً نیمی از جمعیت این کشور شد، اشاره کرد. مطالعات نشان داده که پیامدهای ناشناخته این پروژهها بسیار زیاد بوده و مانع بزرگی برای موفقیت پروژهها محسوب شده است. تغییر شرایط فیزیکی زندگی مردم به ندرت باعث بهبود شرایط زندگی اجتماعی و اقتصادی آنها میشود.4- اختلال در نظام همسایگی
پروژههای توسعه اغلب به اشکال مختلف بر عادات سکونتی مردم محلی تأثیر میگذارند. خانه و محله نه تنها پناهگاه مردم هستند بلکه دارای کارکردهای اجتماعی و روانی نیز هستند. فهم این کارکردها، ارزیابی آنها و جبران این کارکردها، بسیار دشوار است. اغلب مطالعات نشان داده که سالمندان و بیسوادان در انطباق با شرایط جدید به مراتب دشواری بیشتری احساس میکنند تا جوانان و باسوادان. اختلال در نظام همسایگی که در اثر پروژههای توسعه اتفاق میافتد، اثرات روانی و اجتماعی شدیدی بر مردم محلی باقی میگذارد.سایر تأثیرات اجتماعی
آلودگی صوتی: یک مسأله اجتماعی مهم است که بر کیفیت زندگی مردم اثر زیادی دارد زیرا بر خواب، رفتار و ارتباطات مردم شدیداً تأثیر دارد.سایر تأثیرات اجتماعی
واکنش شهروندان نسبت به پروژه: در این زمینه میتوان به تشکیل گروههای فشار برای اثرگذاری بر تصمیمگیران اشاره کرد.