امروزه حمل و نقل ریلی با شکل آغازین و ابتدایی آن بسیار متفاوت است و هرکشوری برای استفاده و حفظ این صنعت عظیم که نقش مهمی در توسعه حمل و نقل و در نتیجه پیشرفت کشور دارد، باید از متخصصان کارآمد در صنعت راه آهن بهره گیرد. به عبارت دیگر هدف از تاسیس رشته مهندسی راه آهن این است که با توجه به نیاز صنعت حمل و نقل ریلی، انسان های محققی را تربیت کنیم تا در مرحله اول از عمیق تر و بزرگ تر شدن فاصله خود با کشورهای صنعتی جلوگیری کرده و در مرحله بعد به ترمیم این شکاف بپردازیم.
درس ریاضی در رشته مهندسی راه‌آهن مانند سایر رشته‌های مهندسی از اهمیت بسیاری برخوردار است. اما علاوه بر قوی بودن در دو درس ریاضی و فیزیک ، دانشجوی رشته مهندسی مرتبط با راه‌آهن باید توانایی مدیریت را داشته و از روابط اجتماعی خوبی برخوردار باشد. دانشجوی مهندسی سازه های ریلی راه‌آهن باید سخت‌کوش، جدی و مقاوم بوده و آمادگی کار در هر شرایطی را داشته باشد چون کار اصلی یک مهندس سازه های ریلی در بیابان ، دشت، کویر و کوهستان است و فردی که وارد این رشته می‌شود باید به کارهای اجرایی علاقمند باشد. همچنین اگر یک مهندس رشته های راه‌آهن برخورد اجتماعی خوبی داشته باشد، می‌تواند در محیط کار خود باعث خلاقیت کارگران و کارمندانی شود که در زیرنظر او فعالیت می‌کنند. همچنین تسلط به زبان انگلیسی و کامپیوتر یک امتیاز مهم برای دانشجوی این رشته است و چنین فردی راحت‌تر می‌تواند جذب بازار کار شود. دانشجویانی در رشته مهندسی حمل و نقل ریلی موفق می‌شوند که به جامعه‌شناسی علاقمند باشند چون این رشته بیشتر به فاکتورهای انسانی در صنایع می‌پردازد تا فاکتورهای تکنولوژیکی.
در سال ۷۶ برای اولین‌بار در خاورمیانه، دانشکده مهندسی راه‌آهن در دانشگاه علم و صنعت ایران تاسیس شد و در سه رشته مهندسی دانشجو پذیرفت. امروزه دیگر علوم متوقف نمی‌شوند تا بر مبنای یکسری برداشتهای ثابت بتوان درباره آنها تصمیم گرفت. بلکه همه‌چیز به سرعت تغییر می‌کند و می‌بایستی متناسب با نیازها، آمادگی لازم را به دست آورد. حمل و نقل نیز یکی از عوامل اصلی و تعیین کننده در دنیای امروز است که در اقتصاد، فرهنگ و در همه شوون اجتماعی جوامع ، نقش چشمگیر و حیاتی دارد و در میان انواع حمل‌ونقل، حمل‌ونقل ریلی از مزیت‌های بسیاری برخوردار است و کشورهای صنعتی و نیمه‌صنعتی از گذشته‌های دور به این پدیده پرارزش پرداخته و شبکه حمل و نقل خود را با حمل و نقل ریلی تجهیز کرده‌اند. تاجایی که امروزه خیلی از کشورها به مرحله‌ای رسیده‌اند که چندان به دنبال توسعه کمّی نیستند بلکه به دنبال هماهنگ کردن و همسو کردن صنعت حمل و نقل ریلی با دیگر پدیده‌های علمی و صنعتی پیشرو مانند الکترونیک و سیستمهای ارتباط جمعی می‌باشند. در واقع هدف آنها رسیدن سریع از مبدا به مقصد و امکان جابه‌جایی پرحجم مسافر و کالا است. اما متاسفانه کشور ما ، در زمینه این صنعت فاصله زیادی با کشورهای پیشرفته دارد و طبق بررسی علت اصلی این فاصله، نبود متخصصان صاحب‌نظر و متخصص در این صنعت می‌باشد.
این رشته بستری مشابه مهندسی مکانیک داشته و بیانگر فن‌آوری و علوم و روشهای بهرهگیری از مهارتها در بکارگیری اجزاء متشکل ناوگان به ویژه در بخش طراحی و ساخت لکوموتیو، واگن، ماشین‌آلات ریلی و بطور کلی لغت ماشین های ریلی (کشش) اطلاقی بر مسایل ناوگان حمل و نقل ریلی مانند لکوموتیو، واگن مسافری، واگنهای باری، سیستمهای ترمز، سیستمهای انتقال نیرو و ... است. فارغ‌التحصیلان این رشته قادر خواهند بود که در طرح ، ساخت و تعمیر و نگهداری ناوگان ریلی مهارتهای لازم را یافته و در کلیه واحدهای حمل و نقل ریلی مانند راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن های شهری (مترو) ، شرکتهای وابسته به راه‌آهن، بنیاد مستضعفان و جانبازان، کارخانجات واگن پارس، شرکتهای مهندسی و ... مشغول به فعالیت گردند. هدف این رشته تربیت متخصصانی است که بتوانند طراحی ، انتخاب بهینه ، بهبود سیستم نگهداری ، تعمیر ، بازسازی و ساخت وسائط نقلیه ریلی را بر عهده بگیرند . درست است که ۵۱ واحد رشته مهندسی ماشین های ریلی در مقطع لیسانس با رشته مهندسی مکانیک طراحی جامدات مشترک است، اما دانشجویان این رشته ۶ واحد اصلی و ۲۷ واحد تخصصی نیز می‌گذرانند و همین واحدها، آنان را برای ورود به میدان اصلی کار و حل مشکلات صنعت راه‌آهن مثل مشکلات طراحی و مشکل شکست قطعات آماده می‌کند. یعنی به جای آن که ما یک مهندس مکانیک را پس از فارغ‌التحصیلی? دو سال آموزش دهیم تا تخصص لازم را برای ورود به صنعت راه‌آهن کسب کند، یک مهندس ماشین های ریلی را در همان چهارسال دوره لیسانس برای حل مشکلات ویژه وسائط نقلیه ریلی آماده می‌کنیم. مهندس ماشین های ریلی یک مهندس خوب مکانیک است که تخصص ویژه در زمینه راه‌آهن دارد. برای مثال سیستم تاسیسات یک قطار به عنوان یک وسیله در حال حرکت با تاسیسات یک ساختمان متفاوت است و یک مهندس ماشین های ریلی باید بتواند سیستمهای قطار را به گونه‌ای طراحی کند که انعطاف لازم را برای مقابله با شرایط آب و هوایی نقاط مختلفی که از آن می‌گذرد، داشته باشد و هوای داخل قطار در هر صورت مطبوع و متعادل باشد و یا در اتومبیل سیستم ترمز، یک کشنده ۱۰ یا ۲۰ تنی را نگه می‌دارد اما در سیستم ریلی باید ترمزی را طراحی کرد که تحمل بیش از دهها هزار تن را داشته باشد. بدون شک چنین ترمزی سیستمی پیچیده‌تر داشته و نیاز به تخصص ویژه دارد.
این رشته بستری مشابه رشته مهندسی عمران داشته و در دید تخصصی به منظور شناسایی مسیرهای گوناگون راه‌آهن و مهارت در بهرهگیری از اجزاء متشکل مجموعه راه‌آهن به ویژه در بخش طراحی و اجرای زیرسازی و روسازی ، ساختمان و ابنیه فنی راه‌آهن می‌باشد و بطور کلی لغت سازه های ریلی اطلاقی است بر سازه‌های فنی موجود در راه‌آهن مانند: پل، تونل، دیوار حائل و ضامن، ساختمان ایستگاه، انبار و .... فارغ‌التحصیلان این رشته قادر خواهند بود که در طرح ، نظارت ، اجرا و تعمیر و نگهداری مهندسی مرتبط با سازه های ریلی مهارتهای لازم را یافته و در کلیه واحدهای مرتبط با حمل و نقل ریلی مانند راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن های شهری (مترو)، شرکتهای وابسته به راه‌آهن، مجتمع فولاد مبارکه، ذوب آهن ، بنیاد مستضعفان و جانبازان ، شرکتهای مهندسی و ... مشغول به فعالیت گردند. رشته سازه های ریلی در زمینه طراحی هندسی مسیر و زیرسازی و روسازی راه‌آهن و سازه‌های فنی گوناگون مانند: پل، تونل، دیوار و تراشه مطالعه می‌کند. این رشته با رشته مهندسی عمران سازه شباهتهایی دارد و به همین دلیل برخی از استادان و دانشجویان مهندسی عمران معتقدند که جامعه ما نیازی به فارغ‌التحصیل سازه های ریلی ندارد. چون یک فارغ‌التحصیل عمران می‌تواند در زمینه های مرتبط با سازه های ریلی فعالیت نماید. مهندسی سازه های ریلی با این که دارای نقاط مشترکی با مهندسی عمران است و دانشجوی این رشته نیز تمامی دروس مربوط به تحلیل سازه‌ها مانند استاتیک، مقاومت مصالح و تحلیل سازه‌های ۱ و ۲ را می‌گذراند و همچنین دروس طراحی را کاملا مطالعه می‌کند؛ اما این رشته وجوه افتراق بسیاری نیز با رشته عمران دارد. برای مثال در رشته مهندسی عمران اطلاعاتی در زمینه هیدرولوژی ، هیدرولیک و سازه‌های آبی داده می‌شود در حالی که یک مهندس سازه های ریلی نیازی به این اطلاعات ندارد و در عوض باید در زمینه ناوگان و مسیر حرکت دروسی را بگذراند. همچنین در زمینه زیرسازی و روسازی راه‌آهن و ابنیه فنی این مسیر لازم است که اطلاعات تخصصی داشته باشد، چون ابنیه فنی که در خطوط راه‌آهن به کار می‌رود، تحت تاثیر نیروهای دینامیکی قرار می‌گیرند، در حالی که سازه‌های متداول ، رفتاری غیر از این دارند. از همین‌رو درسهای مربوط به این ابنیه در رشته راه‌آهن با درسهایی که در رشته عمران تدریس می‌شود، متفاوت می‌باشد. یعنی بخش طراحی این بناها در هر دو رشته مشترک بوده اما بخش رفتاری بناهای مورد نظر به دلیل تفاوت بین پل‌های جاده‌ای و پل‌های آهنی متفاوت می‌باشد.
این رشته بستری مشابه رشته مهندسی صنایع داشته و بیانگر فن‌آوری و علوم و روشهای بهره‌برداری و مهارت در بکارگیری اجزاء متشکل راه‌آهن (بستر و ناوگان) می‌باشد و بطور کلی شامل مسائل مهندسی برنامه‌ریزی و بهره‌برداری از تجهیزات حمل و نقل ریلی مانند ایستگاه ، خط ، لکوموتیو، واگن و ... می شود. فارغ‌التحصیلان این رشته قادر خواهند بود که در طراحی و نظارت گرافهای حرکت قطارها ، برنامه‌ریزی و مدل‌سازی حمل و نقل ریلی مهارتهای لازم را یافته و در کلیه واحدهای حمل و نقل ریلی مانند راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن های شهری (مترو) ، شرکتهای وابسته به راه‌آهن، بنیاد مستضعفان و جانبازان، شرکتهای مهندسی و ... مشغول به فعالیت گردند. مدیریت استفاده بهینه از منابع ، امکانات و تاسیسات شبکه راه‌آهن و تجهیزات متحرک ریلی بر عهده مهندس حمل و نقل ریلی است. فعالیت یک مهندس حمل و نقل ریلی به دو بخش عمده قبل از طراحی خط راه‌آهن و بعد از طراحی خط تقسیم می‌شود. که در مرحله نخست مهندس حمل و نقل ریلی حجم مسافر و کالایی که در خط مورد نظر جابه‌جا خواهد شد، پیش‌بینی کرده و بررسی می‌کند که آیا تاسیس این خط به صرفه می‌باشد یا خیر و در مرحله بعد نیز به طراحی و برنامه‌ریزی حرکت قطارها می‌پردازد تا تاخیر زمانی قطارها به پایین‌ترین حد امکان برسد و هزینه‌های راه‌آهن کمتر شود. به عبارت دیگر بخش حمل و نقل ریلی یا بهره‌برداری ، بخش نرم‌افزاری راه‌آهن است. مهندسی حمل و نقل ریلی شبیه به مهندسی صنایع گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها است. چون حدود ۱۲۰ واحد از آن با رشته مهندسی صنایع مشترک است و هدف این رشته نیز تربیت متخصصانی است که بتوانند با بهرهگیری از روشهای جدید و سیستماتیک و مدلهای ریاضی، مدیریت صنعت راه‌آهن را بر عهده بگیرند؛ یعنی از یک سو به برنامه‌ریزی ترافیک خطوط بپردازند، تا مشخص گردد که در هر ساعت چه قطاری باید حرکت کند و در هر خط چند قطار مورد نیاز می‌باشد؟ این باعث می‌شود تا حرکت قطارها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه بوده و مشکل برخورد بین دو قطار پیش نیاید و از سوی دیگر مهندس حمل و نقل ریلی باید آمارگیری لازم را در ارتباط با مسافران و مشتریان انجام دهد و بر اساس این آمارها برنامه‌ریزی کند تا صنعت راه‌آهن با مشکلات کمتری روبرو شود.
این رشته از سال ۸۱ در مقطع کارشناسی ارشد در شاخه راه‌آهن برقی در دانشگاه علم و صنعت دانشجو می پذیرد.
هر یک از شاخه‌ها و گرایشهای این رشته مشابه رشته‌ای خاص است به گونه‌ای که مهندسی ماشین های ریلی راه‌آهن مشابه رشته مهندسی مکانیک، خصوصا طراحی جامدات ، مهندسی سازه های ریلی راه‌آهن مشابه رشته مهندسی عمران و مهندسی حمل و نقل ریلی مشابه رشته مهندسی صنایع می‌باشد.
با توجه به تازه تاسیس بودن این رشته و با توجه به اینکه نظام حرکت ریلی کشور نیاز به متخصصانی کارآمد در این زمینه دارد، به نظر می‌رسد نیاز به فارغ‌التحصیلان این رشته بیش از هر رشته‌ای انکارناپذیر است.
باپیشرفت سریع علوم و تکنولوژی در صنعت راه آهن و نقش سازنده آن در توسعه اقتصادی کشورها ، بالطبع همسو با علوم، سیستمهای حمل و نقل و خدمات ریلی نیز گسترش یافته است. درنتیجه اداره صحیح و مناسب اینگونه سازمانها بصورت سیستماتیک مستلزم بکارگیری تکنیکهای علمی و پیشرفته می باشد. مقیاس حمل و نقل ریلی و خدمات آن چنان گسترشی یافته که رشته های مهندسی عمران ، صنایع ، مکانیک ، برق و… پاسخگویی کلیه مسائل این سازمانها نمی باشد . برای جبران چنین کمبودی در قرن حاضر از پیوند رشته های گوناگون علوم و مدیریت و روشهای مهندسی ، رشته جدیدی بنام مهندسی جریه راه آهن بوحود آمده است. رشته مهندسی جریه راه آهن با مسائلی از قبیل کنترل و هماهنگی فعالیتهای ریلی ، طراحی لکوموتیو و واگن ، استفاده موثر از وسائط نقلیه ریلی و ماشین آلات و افزایش کارآیی سازمانهای در طرح و ایجاد یا بهبود سیستمهای متشکل ا زانسان ، وسائل نقلیه ریلی ، ماشین آلات ، لکوموتیو ، واگن کمک موثری نماید. این دوره بیانگر تکنولوژی و علوم و روشهای بهره برداری ، شناسایی مسیرهای گوناگون راه آهن و مهارت د ر بهره گیری از اجزا متشکل یک مجموعه راه آهن (انسان - لکوموتیو - واگن - ماشین آلات خطی - ساختمان و تاسیسات ، علائم و ارتباطات ) به منظور حصول حداکثر کیفیت و کمیت خدمات راه آهن می باشد. هدف از آموزش مجموعه ، تربیت کارشناسان آگاه به مسائل تکنولوژی و علوم مکانیکی خاص و جدید راه آهن از جمله اهداف این مجموعه در مرحله اول و نهایتا خودکفایی در صنعت عظیم راه آهن می باشد. طول متوسط این دوره ۴ سال است و برنامه های درسی آن در ۸ ترم برنامه ریزی می شود و دانشجویان موظفند۱۴۰ واحد تعیین شده این مجموعه بانضمام ۲۷۲ ساعت کاراموزی در واحدهای صنعتی راه آهن اخذ نمایند. طول هر ترم ۱۷ هفته آموزش کامل است . مدت هر واحد درس نظری ۱۷ ساعت و عملی و آزمایشگاهی ۳۴ ساعت و کارگاهی ۵۱ ساعت است . فارغ التحصیلان این دوره میتوانند با آموخته های خویش عهده دار انجام طراحی و محاسبه اجزا و سیستمها و تعمیر و نگهداری و راهبری در بخش عمده ای از صنایع آلات ناقله ریلی گردند از قبیل :