آزمون های تشریحی

آزمون های تشریحی

آزمون های تشریحی آزمون هایی هستند که پرسش های آن به صورت پرسش های باز پاسخ یا تشریحی است . این گونه آزمون ها برای ارزشیابی برخی از انواع تغییرات رفتاری ارزش خاص دارند . آزمودنی در پاسخ دادن به سؤال ها تا حدی آزادی عمل دارد و شرایط مناسبی برای تشریح عقاید و جنبه ها مختلف فکری او فراهم می آید . این آزمون ها به آزمودنی فرصت می دهند تا اطلاعات را به خاطر بیاورد و به زبان خود و کلمات خود آنچه را که مایل باشد بیان نماید و افکار و عقاید خود را مرتب نماید . علاوه بر این به معلم فرصت میدهد تا آزمودنی را از نظر پیشرفت عقاید ، انشاء ، قدرت درک مطالب و طرز تفکر بررسی و ارزشیابی کند .

    در این گونه آزمون ها ، فقط سؤال در اختیار آزمودنی قرار می گیرد و او باید مطابق با نظر و سلیقه شخصی خود به آنها پاسخ دهد . این آزمون ها توانایی یاد آوری را می سنجد . امتیاز بزرگ آزمون های تشریحی این است که آنها برای اندازه گیری سطوح بالای طبقه بندی هدف های آموزشی یعنی کاربرد ، تحلیل ، ترکیب و ارزشیابی مورد استفاده قرار می گیرند . و پاسخ آن معمولا صولانی است و هدفهای خاصی را اندازه می گیرند . سؤال انشایی تنها موجب پاسخ های طولانی یا به اصطلاح کاغذ سیاه کن نمی شوند بلکه امکان اندازه گیری هدفهای آموزشی ،‌ عقاید و افکار آزمودنی را میسر می سازند . که با سایر انواع سؤالهای باز پاسخ قابل اندازه گیری نمی باشند . تهیه سؤالهای انشایی تقریبا آْسان است . همان طور که ذکر شد ،‌ دانش آموز در نوشتن آنها آزادی عمل دارد . از آنجا که دانش آموزان در پاسخگویی به سؤالهای انشایی آزادی عمل بیشتری دارند بنابراین معلم باید سؤالها را با دقت و با وضوح کامل طرح نماید . اگر سؤال انشایی به روشنی طرح نشود ، این خطر وجود خواهد داشت که از جانب دانش آموزان به شیوه ای مختلف و متفاوتی تفسیر شوند . اگر چنین مسأله ای به وجود آید دانستن اینکه سؤال واقعاً چه چیزی را اندازه می گیرد دشوار خواهد شد . با این حال ، نسبی و قراردادی بودن نمره گذاری سؤالات ، محدود بودن تعداد سؤالها ،‌زید بودن زمان لازم برای پاسخگویی و عینی نبودن نمره گذاری ، دخالت قضاوت شخصی مصحح در تصحیح و نمره گذاری سؤالات ، وقت گیر بودن تصحیح اوراق امتحانی و در نظر گرفتن نمونه کوچکی از مطالب تدریس شده و هدفهای آموزشی از معایب عمده آزمونهای تشریحی می باشد . پراکندگی نمرات در این آزمونها اطلاعات مشخصی درباره پایایی یا اعتبار یک آزمون القا نمی کند . استفاده از تعداد زیادی سؤال کوتاه پاسخ دو امتیاز دارد :‌ اولاً ، معلم می تواند محتوای آموزشی زیادی را مورد توجه قرار می دهد . ثانیاً : تصحیح اوراق آ سان می شود . هنگامی که تعداد سؤالها زیاد است ، باید دانش آموزان را از شیوه نمره گذاری پاسخ های آنها ( ضریب هر سؤال ) مطلع کرد و از آنها خواست به همه سؤالها پاسخ بدهند . با توجه به محدود بودن سؤالهای انشایی ، نقش عامل شانس و تصادف احتما لاً بسیار مهم خواهد بود و ممکن است نمره فرد اصولا معرف میزان واقعی دانش او نباشد همچنین بسیار دشوار خواهد بود که بتوان دقت نمره گذاری سؤالهای انشایی را بطور قابل ملاحظه ای افزایش داد  . شیوه ای که می تواند درجه اعتبار نمره گذاری آزمونهای انشایی را افزایش دهد این است که الگویی از پاسخ ها تهیه شود . این الگو باید بتواند تفاوت پاسخ صحیح از پاسخ غلط را بطور روشن نشان دهد . شیوه دیگر آن است که کل پاسخ آزمودنی به اجزای کوچک تقسیم شود و برای هر جزء‌ یک نمره جداگانه در نظر گرفته شود .

مدافعان این گونه آزمونها ادعا می کنند که تهیه آزمونهای تشریحی از تهیه آزمونهای عینی آسانتر است ، نسبت به آزمونهای عینی موقعیت های واقعی تری را به آزمون شوندگان عرضه می کنند و توانایی پاسخ دهی یا یاد آوری آزمودنیها را به سؤالها می سنجند نه توانایی انتخاب یا باز شناسی پاسخ ها را . همچنین این آزمونها به دانش آموز امکان حدس زدن نمی دهند و عمل وی نیز تنها تشخیص پاسخ درست نیست . این یک واقعیت است که پاسخ دادن به سؤالهای انشایی بیش از آنکه نیاز به تشخیص و بازشناسی داشته باشد مستلزم یاد آوری و بخاطر آ وردن مطالب است . اعتقاد بر این است که سؤالهای انشایی فرایند های روانی سطوح عالی تر را می سنجند و یاد گیرنده باید برای پاسخ دادن به آن حمایت و تسلط واقعی داشته باشد . با این حال ، مسأله عمده در آزمونهای تشریحی پر زحمت و ذهنی بودن ارزشیابی پاسخها است . هر معلمی که با مسأله تصحیح اوراق اینگونه آزمونها حتی برای یک بار سرو کار داشته باشد پر زحمت بودن آن را تأیید می کند .

آزمونهای تشریحی به دو دسته آزمون گسترده – پاسخ – و محدود پاسخ تقسیم می شوند . در آزمونهای تشریحی گسترده پاسخ ، آزمودنی تا حدود زیادی آزاد است تا هر طور که مایل باشد پاسخ خود را بپروراند و سازمان دهد و هیچ گونه محدودیتی بر ای آزمون شونده منظور نمی شود . بنابراین ،‌ آزادی عمل بسیار زیاد است . آزمونهای تشریحی گسترده پاسخ برای سنجش هدفهای آموزش سطح بالا مانند تحلیل ، ترکیب و ارزشیابی ( بالا ترین طبقات حیطه شناسی ) مناسب ترین آزمونها هستند .

در آزمونهای تشریحی محدود پاسخ ، آزمون شونده در دادن پاسخ به سؤالها آزادی کامل ندارند ، بلکه او ملزم است پاسخ خود را در چهار چوب شرایط خاص و مشخص محدود کند . این سؤالها آزمون شونده را محدود به پاسخ دادن به یک موضوع خاص می کنند . بنابراین ، سؤالهای آزمونهای محدود پاسخ برای اندازه گیری توانایی یادگیرندگان در سطوح پایین تر مانند فهمیدن ، کاربرد و تحلیل مناسب هستند اما برای سنجش توانایی ترکیب ( خلاقیت ) و ارزشیابی خیلی مناسب نیستند .

قواعد تهیه سؤالهای تشریحی

برای اینکه فراگیران اندیشه های خود را بطور منطقی ، منسجم و سازمان یافته بیان کنند و در این کار از خود خلاقیت نشان دهند ، باید قواعد زیر را رعایت کرد :

1-    در نوشتن سؤالها باید جدول مشخصات را به دقت رسم کنند و سؤالها بطور مستقیم به هدفهای آمو.زشی مربوط باشند .

2-    سؤالهای تشریحی را تنها به اندازه گیری هدفهایی محدود کنید که با سایر انواع آزمونها به خوبی قابل اندازه گیر ی نباشند . یعنی از سؤالهای تشریحی یرای اندازه گیری هدفهایی مانند دانش ، استفاده نکنید ، بلکه  پاسخ به این گونه سؤالها را برای اندازه گیر ی طبقات  سطح بالا مانند تحلیل ، ترکیب و ارزشیابی مورد استفاده قرار دهید .

3-    سؤالهای تشریحی را با کلمات روشن و واضح مانند « تعریف کنید » « خلاصه کنید » « حل کنید » « طبقه بندی کنید » بیان کنید و از کلی گویی و ابهام پرهیز نمایید .

4-    از کاربرد کلمات « چه کسی » « چه وقت » یا « کجا » پرهیز کنید و به جای آنها از کلمات « چرا » « چگونه » و « به چه دلیل » استفاده نمایید .

5-    حتی الا مکان از سؤالهای تازه و موقعیتهای جدید استفاده کنید .

6-    به آزمون شوندگان حق انتخاب چند سؤال را از میان تعدادی سؤال ندهید .

7-    برای پاسخ دادن به سؤالها ، زمان کافی در نظر بگیرید و زمان هر سؤال رانیز بطور جداگانه مشخص کنید .

8-    با نوشتن سؤالهایی که به جواب کوتاه نیاز دارند ، تعداد آنها را افزایش دهید و از مشکل ضعف نمونه گیری آزمون شوندگان برسانید .

9-    عواملی را که در ارزشیابی آزمونهای تشریحی دخالت خواهید داد از قبل تعیین کنید و آنها را به اطلاع آزمون شوندگان برسانید .

     10 -  سؤالهای مربوط به موضوعات و عقاید بحث انگیز باید طوری طرح شوند که از آزمون          شونده بخواهند تا شواهد لازم برای مستند کردن عقیده انتخابی رابیان کند ، نه این که از او             بخواهند صرفا عقاید شخصی خود را شرح دهد .    

11 - سؤال باید به گونه ای نوشته شود که مستقیما به هدف مورد اندازه گیری مربوط شود .

12- سؤالها باید مطالب مهمی را مد نظر قرار دهند .

13- صورت سؤالهای انشایی باید بسیار واضح و مشخص باشد .

14  - سؤالهای مربوط به سنجش حیطه ارزشیابی باید با توجه به موفقیتهای جدید و بدیع نوشته شوند .

15  - برای هر سؤال و کل سؤالها باید زمان جدگانه ای در نظر گرفته شود .

قواعد تصحیح پاسخ سؤالهای تشریحی

یکی از دلایل عمده مخالفت برخی از صاحبنظران با کاربرد این آزمونها ناشی از بی ثباتی نمره گذاری این آزمونها است . از اینرو ، در آزمونهای تشریحی بخش اعظم اندازه گیری توانایی مورد نظر به شخصی که پاسخ های سؤال را می خواند و به آنها نمره می دهد  وابسته است . به همین منظور باید قواعد زیر در تصحیح این آزمونها  رعایت شوند :

1-    پاسخ های سؤالها را تنها بر اساس هدفی که در سؤال گنجانده شده است تصحیح کنید و از دخالت دادن نکات دستوری ، املایی و انشایی و یا خوش نویسی خود داری کنید .

2-    با نوشتن یک پاسخ نمونه یا الگو برای هر سؤال بعنوان کلید ، از دخالت عوامل نا مربوط جلوگیری کنید . این کلید در نمره گذاری کمک زیادی به مصحح می کند .

3-    پاسخ را سؤال به سؤال تصحیح کنید نه ورقه به ورقه .این روش امکان مقایسه پاسخ ها و کار نمره گذاری را تسهیل می نماید .

4-    هنگام تصحیح اوراق امتحانی از شناسایی نام آزمودنیها خودداری نمایید ، زیرا این امر باعث می شود نظر شخصی مصحح در آن دخالت نکند . برای این کار می توانید از رمزهای عددی استفاده نمایید یا سربرگ اوراق امتحانی را جدا کنید و آنها را شماره گذاری کنید .

5-    در صورت امکان از یکی دو نفر از همکارانتان بخواهید تا سؤالهایی را که شما تصحیح کرده اید مجدداً تصحیح کنند . در این صورت ، میانگین نمرات مصححان مختلف از نمرات هر یک از آنها دقیق تر خواهد بود .

6-    تمام پاسخ های آزمون شوندگان به یک سؤال در یک نشست و بدون وقفه زمانی تصحیح کنید .

7-    بر روی برگه های آزمون اشتباهات دانش آموزان را تصحیح کنید و اظهار نظرهای خود را بنویسید .

8-    از روش تحلیلی ( تقسیم بندی پاسخ هر سؤال به اجزاء کوچکتر و سپس تعیین ارزش و نمره هر جزء ) و روش کلی ( در این روش پاسخ به اجزاء تقسیم نمی شوند بلکه تنها به صورت یک کل در نظر گرفته می شود ) استفاده نمایید .

9-    فهرستی واضح و صریح از مفاهیم کلیدی و اطلاعاتی که باید در پاسخها باشد تهیه و نحوه تخصیص امتیازات را به آنها تعریف کنید .

10 - تعدادی نمونه اندک ( برای مثال پنج مورد یا بیشتر ) از پاسخها را بدون نمره دادن و برای بدست آوردن یک دید کلی از کیفیت پاسخهایی که انتظار می رود مطالعه کنید .

11 - پس از نمره گذاری هر سؤال ترتیب ورقه ها را به صورت تصادفی از نو تغییر دهید .

12 - اگر قرار است اوراق زیادی تصحیح شود ، بهتر است که حداقل زمانهای کوتاهی را گاه و بی گاه به فعالیت دیگری بپردازند تا اثر خستگی و یکنواختی کار کاهش یابد .

آزمونهای کوتاه پاسخ

این آزمونها حد واسط آزمونهای عینی و انشایی هستند که در  آن پاسخ دادن به سؤالات بسیار آسان است و از یک جمله تجاوز نمی کند . در سالهای اولیه دبستان برای اندازه گیری میزان یادگیری دانش آموز در زمینه واژگان و مفاهیم مورد استفاده قرار می گیرند و سؤالات مفیدی هستند . این گونه آزمونها برای اندازه گیری هدفهای شناختی سطوح پایین ، به ویژه دانش یا معلومات مفید هستند . سؤالهای این آزمونها عمدتاً با کلمات و اعدا سر و کار دارند . یکی از محاسن آزمونهای کوتاه پاسخ سهولت تهیه سؤالها و تصحیح پاسخ های آنها است . این آزمونها در مقایسه با آزمونهای عینی که به شکل صحیح – غلط یا چند گزینه ای هستند مزایای دارند که به شرح زیر می باشد :

1-    اجرای آنها آسان است .

2-    احتمال تقلب را کاهش می دهند .

3-    نسبت به آزمونهای عینی چند گزینه ای ، صحیح – غلط و جور کردنی اطلاعات تشخیصی بیشتری در اختیار معلمان قرار می دهند .

در نوشتن سؤالهای آزمونهای کوتاه پاسخ آنچه حائز اهمیت است وضوح و روشنی سؤال می باشد . سؤالها باید به گونه ای نوشته شوند که دقیقاً همان پاسخی را در ذهن آزمودنی تداعی کنند که مورد نیاز نویسنده سؤال می باشد . بنابراین ، سؤال به هیچ وجه نباید مبهم باشد . نوشتن آزمونهای کوتاه پاسخ بیشتر از نوشتن آزمونهای انشایی وقت می گیرد ، اما آزمونهای کوتاه پاسخ کار آمدتر از سؤالهای انشایی هستند . در سؤال کوتاه پاسخ دانش آموز برای نوشتن پاسخها وقت کمتری صرف می کند .

سؤالهای کوتاه پاسخ توانایی دانش آموز در یاد آوری وقایع را اندازه گیری می کنند . این گونه سؤالهای کوتاه  پاسخ ازآزمودنی می خواهند که پاسخ را به یاد آورد و آن را مجدداً بنویسید یا بگوید. در آزمون های کوتاه پاسخ از دانش آموز نمی خواهند که پاسخ را بازشناسی کند و آن را انتخاب نماید . مسأله ای که در مورد سؤالهای کوتاه پاسخ مطرح می شود دامنه تغییر پاسخ های دانش آموزان است . معمولاً این پاسخ ها کم و بیش با پاسخی که معلم انتظار دارد مترادف هستند . بنابراین ، معلم در مقابل این مشکل قرار میگیرد که کدامیک از آنها را قبول و کدامیک را مردود بشمارد . تصمیم گیری زمانی مشکل میشود که پاسخ به شیوه های مختلف و بر اساس تفسیر مختلف داده شود . اگر چه سؤال های کوتاه پاسخ هدفهای محدودی را اندازه می گیرند و تصحیح آنها نیز دشوار است ، اما معلم در استفاده ار آنها آزادی عمل دارد .از مزایای دیگر  آزمونهای کوتاه پاسخ این است که در آنها حدس کورکورانه که از معایب عمده آزمون ها ی عینی است وجود ندارد . به نظر می رسد که در آزمونهای کوتاه پاسخ هیچ گونه احتمال حدس زدن وجود ندارد .

این آزمونها قادر به اندازه گیری سطوح دانش و حدکثر فهم و درک و کاربرد هستند . همچنین استفاده زیاد از این گونه آزمون ها باعث تشویق یادگیرندگان به حفظ کردن اطلاعات جزئی و بی اهمیت خواهد شد . زیرا در این آزمون ها بیشتر این نوع اطلاعات سنجیده می شود . همچنین تصحیح و نمره گذاری پاسخ های این آزمون ها به دقت و سرعت آزمون ها ی عینی نمی باشد . و این امر ممکن است به عدم دقت در تصحیح اوراق امتحانی و کاهش میزان اعتبار و پایانی آزمون منجر شود . آزمون های کو.تاه پاسخ به شکل های متفاوتی نوشته میشوند . شکل پرسشی  دقیقاً همان طوری است که از نامش بر می آید . یعنی پرسشی که در یک سؤ ال گنجانده شده است .برای مثال ، فردی طی ماه گذشته 12000 کیلومتر رانندگی کرده است اگر او به طور متوسط هر ساعت 70 کیلومتر سرعت داشته است ، طی سه ماه گذشته چند ساعت رانندگی کرده است  ؟

جواب ....... ساعت .

نوع دیگر آزمون های کوتاه پاسخ شکل تداعی است . در این نوع آزمون هر سؤال بر پرسشی دلالت کرده و سؤال تداعی نوعی از سؤالات پرسشی است . در واقع مجموعه ای از لغات با عبارات داده می شود و از آزمودنی خواسته می شود آنها را تداعی نماید . برای مثال قبل از هر عبارت تو صیفی زیر نام شهری را در ایران که با آن عبارت تطبیق می کند بنویسید .

1-    ............بزرگترین شهر ایران است .

2-    ...........مرکز استان خراسان میباشد .

3-    ..........شهر صنعت محسوب میشود .

4-    ..........از شهر های مهم مذهبی ایران است .

و سرانجام ، نوع دیگر آزمونهای کوتا ه پاسخ شکل کامل کردنی است . این نوع سؤالات کمتر متداول است . در این نوع سؤالات معمولاً سؤال به شکل جمله ای با یک یا چند کلمه جا افتاده ارائه می شود و آزمودنی باید آنها را تکمیل نماید . برای مثال ، به سؤال های زیر توجه کنید .

1- سعدی یک ............. بود .

2- نظریه مولانا در زمینه ................... است .

3- ......... ریاضی دانی بود که در قرن ......... می زیست .

4- مؤسس مکتب اشراق در ایران ......................... است .

در ساخت سؤالات انشایی کوتاه پاسخ باید قواعدی رعایت شود تا اعتبار و پایایی آزمون افزایش یابد .

1-    سؤالات باید مطلب یا موضوعی مهم را اندازه گیری کنند . بنابراین باید از مطرح نمودن موضوعات بی اهمیت و جزئی اجتناب شود .

2-    صورت سؤال باید کاملاً واضح و روشن باشد و از کاربرد کلمات و عبارات مبهم و دو پهلو اجتناب گردد .

3-    در سؤالاتی که پاسخ عددی دارند ، باید واحد مقیاس و میزان دقت آن در محاسبات مورد توجه قرار گیرد .

4-    در هر سؤال باید تنها یک جا منظور گردد و از کاربرد موارد متعدد جا خالی در یک سؤال خودداری شود .

5-    جاهای خالی سؤالات حدالامکان باید در انتهای سؤالات باشد.

6-    باید از کاربرد اشارات دستوری با واژه هایی که به نوعی دال بر پاسخ باشند خودداری شود .

7-    سؤالات باید به گونه ای باشند که جملات کتاب عیناً در آنها نوشته نشده باشد .